Zamek Królewski na Wawelu od XI do XV wieku
Na podstawie wykopalisk archeologicznych stwierdzono, że obiekty murowane, w tym obiekty o charakterze rezydencjonalnym, istniały już na terenie zamku w XI wieku. Funkcję rezydencjonalną mogła pełnić np. sala o 24 słupach, nazywana też palatium. Większy zamek obronny został dopiero zbudowany na przełomie XI i XII wieku. Usytuowany został w północno-wschodniej części wzgórza.
Budowla powstała, ponieważ w tym czasie przeniesiono stolicę Polski z Gniezna do Krakowa. Rezydencja zbudowana była w stylu romańskim. Składała się co najmniej z czworokątnej wieży obronnej przy Kurzej Stopie oraz budynku mieszkalnego. Ponadto w pobliżu znaleźć można było liczne budynki sakralne. Na wschód od dzielącego wtedy wzgórze wąwozu Wawel był okrążony pierścieniem murów i dobudowane zostały kolejne obiekty. Zespół ten określono jako zamek wyższy. Zamek niższy wznosił się na zachód od wąwozu. Był osadą przygrodową, w wale której od strony wschodniej wzniesiono okrągłą romańską wieżę.
Władysław I Łokietek
Władysław I Łokietek
W trakcie panowania Władysława I Łokietka, czyli w XIV wieku, zamek rozbudowano o tzw. Wieżę Łokietkową oraz kilka mniejszych budynków. Poza tym istniały jeszcze drewniane budowle, co zmieniono, kiedy na tron wstąpił Kazimierz III Wielki. Rozbudował on monarszą rezydencję, aby przeznaczyć poszczególne budowle na pomieszczenia aparatu państwowego, który został znacznie przez króla powiększony. Przyczyną zmian było także naśladowanie stylów z Europy Zachodniej. Zamek składał się wówczas z takich elementów, jak z kaplica św. Marii Egipcjanki; przeznaczone na królewskie mieszkania piętrowe skrzydło z krużgankami znajdującymi się od strony dziedzińca; całkowicie odnowiona Wieża Łokietkowa oraz inne obiekty, które pośrodku tworzyły nieregularny, zamknięty dziedziniec.
W sklepionych w stylu gotyckim wnętrzach znajdowało się wiele malowideł. Pracami budowlanymi kierował Wacław z Tenczyna. Za czasów Jadwigi Andegaweńskiej i Władysława II Jagiełły dobudowano tzw. wieżę Duńską i Kurzą Stopkę, odgrywającą rolę sięgającego poza mury danskera, czyli średniowiecznej toalety zamkowej. Oprócz tego pokryto wtedy ściany polichromią, wykonaną przez ruskich malarzy, sprowadzonych z Przemyśla. Zamek w tym stanie dotrwał do końca XV wieku. W 1499 roku wybuchł pożar, który wszystko zniszczył.
